لیکنه: پوهنیار سېد اصغر هاشمي

د شعر بنسټونه

د مفکوري تر ويي لاندې ټول هغه څه راځي چې د منځپانګې (محتوا) مضمون، غوښتنې او پېغام په نومونو يادېږي. يانې هغه څه چې شاعر ويلو او څرګندولو ته ورهڅوي. له دې کبله دغې برخې ته (فکري محتوا) هم وايي.

روهي وايي: په دې تړاو کې اند، فکر او مفکوره د شعر له څلورګونو رغنده توکونو څخه ګڼل کېږي.

په هر شعر کې بايد يوه مفکوره نغښتې وي، که د (بايد) کلمه حذف کړو نو داسې به ووايو چې هر شعر له ځانه سره يوه مفکوره لري.

(کارلايل)  وايي چې شعر موزيکال فکر دى، خو ځينې ادبپوهان مفکوره د شعر اصلي توک نه ګني دا خبره بېدل ته منسوبه ده چې وايي:

(شعر خوب معنى ندارد)

وايي چې نامتو اديب (اډين) ته يو ځوان مراجعه وکړه او ورته ويې ويل: (زه غواړم چې شعر ووايم، لطفاُ ماته لارښوونه وکړه) (اډين) ورڅخه وپوښتل: (ايا د شعر ويلو لپاره کومه مهمه مفکوره له ځانه سره لرې؟)) هغه په ځواب کې ورته وويل: هو! غواړم يوه مهمه مفکوره پر نظم راوړم)) (اډين) ورته وويل: ځه بچيه! له تا څخه شاعر نه جوړېږي.

دا د هغه ځوانانو شاعرانو لپاره درس دى چې فکر کوي، ښه شعر يوازې هغه شعر دى چې مهمه مفکوره په کې نغښتل شوې وي او يا شعار په کې راغلي وي.

په هره توګه په پاسنيو پوهانو کې سارتر، کارلايل او نورو پر خلاف اند يا مفکوره د شعر  د رغنده توکونو څخه نه شمېرې او له دې پلوه يې د موسيقۍ غوندې له نورو هنري او بيا ادبي ځيلونو را جلا کوي. په بله وينا، د يوه نږه هنر په سترګه ورته نه ګوري.

بيا يې هم په خپله را لېږدوونکى (روهي) دا خبره داسې راتعبيروي.

له پورتنيو  يادونو څخه بايد دا نتيجه  وانه خيستل شي چې ګويا په شعر کې مفکوره نشته او يا مفکوره څه ارزښت نه لري. اصلي مطلب دا دى چې مفکوره په شعر کې هغومره ټاکنده نقش نه لري، لکه څومره چې په هنري او بديعي توګه د يوې مفکورې څرګندونه يې لري.

(ګل پاچا الفت) وايي: (تاسې له شعر او شاعر نه علمي حقايق مه غواړئ، شعر هدف حقيقت نه دى جمال دى.)

لنډه دا چې په هر شعر کې يو ډول مفکوره شته، خو تش د مفکورې شته والى د شعريت دليل نه ګڼل کېږي، بلکې مفکوره بايد په شاعرانه صورت تجلى وکړي.  (۴)

د ((طلا در مس)) په کتاب کې د تصوير په اړوند داسې ليکل شوي: د تصوير څخه دوه ماناوې استنباط کولاى شو يو دا چې د انسان په ذهن کې د لومړي ځل لپاره يو انځوريز شى د حوداثو له لارې ځاى ونيسي، چې په دې صورت کې تقريباً په عام ډول ټول شيان په دې برخه کې شامل کېداى شي او دويمه مانا يې هر هغه شى چې د هنرمند، ليکوال او يا شاعر په ذهن کې د يو اثر د پنځونه په وخت کې ايجادېږي چې دا دويمه مانا هنري او شعري بڼه لري.

تصوير په ساده ژبه کې راټولولو ته وايي او شعر په ژبه کې د ذهني ترسيمونو او صورتونو د ترتيبولو څخه عبارت دي د تصوير او تصور (فکر) په منځ کې کوم توپير نشته، تصوير هم په فکر او ذهن کې د يو شي او يا يوې پېښې ساتلو ته وايي.

د تصوير او تصور صرف عيني او ذهني بڼه يې بدله ده، تصوير، صورت، شکل يا د څېرې نوم يا شکل دى.  ( ۲)

(وايلون او پيکي) د انګريزې ژبې شاعر دى، وايي:

وهلى پورته- پورته خېز کې

غوا د مياشتې د پاسه توپ وواهه

وړوکي سپي وخندل

چې دغه چلونه يې وليدل

پشقاب له خپلې کاشوغې سره منډې ووهلې

(د يو انګريزي شعر ژباړه)

ښاغلى (ګراډګرانيډ) وايي چې دغه شعر نامعقول دى، هو نامعقول دى، مګر په زړه پورې شعر دى، کله چې ماشومان دغه شعر واوري له خندا او خوشحالۍ نه لاسونه پړکوي او ټوپونه وهي.

دا شعر نه دى لوبه ده خو څوک ثابتولى شي چې د شعر ويلو انګيزه د لوبې د انګيزې سره توپېر لري.

هو! نامعقول دى او ښايي همدا سبب وي چې شعر دى.

د افتاب په کمند نه خېژم اسمان ته
نه ږدم بار لکه شبنم په دوش د کلو

 

(کاظم خان شيدا)

لنډه دا چې په هر شعر کې يو ډول مفکوره شته، بلکې مفکوره بايد په شاعرانه صورت کې تجلى وکړي.

(محمود دروېش) وايي: شعر مې په حدس  پيلېږي، بيا ترې انځور جوړېږي خو لا هم شعر نه دى، بايد موسيقيت په کې پيدا شي، څو شعر شي که افکار او انځورونه راسره وي او د موسيقي ترنګ په کې نه وي ځاى شوى، شعر نه شم ليکلى.

همدا علت دى چې شعر خپله له موسيقي پيلوم خو بايد ليکنه له فکره خالي نه وي؛ نو ايا (دروېش) د عربي ژبې نامتو شاعر شعر په الهام نه ليکي؟! دى وايي، د الهام لټه مې کړې چې ځان پرې پوه کړم، کله الهام د خارجي او داخلي عناصرو توافق راته ښکاري، داسې چې ذهن پرانېستل کېږي، کله ناکله ميز ته کينم هېڅ نه ليکل کېږي،کله بيا زړه نازړه د ميز په لوري ورشم  څه وليکل شي، نو که الهام  وي بايد ځان پرې پوه کړو، هغه په خپله نه راځي، الهام د يوه مجهول څه په څېر دى، که فکر پرې ونه کړو نه يې شو ترلاسه کولى.