لیکنه: ډاکتر محمد السقا عيد

ژباړه: عبدالحق ثاقب هزارناوی
فکر وکړئ چې حيوان په خپل چاپېريال کې رنګونه څنګه ګوري ؟ او آيا هغه څه چې مونږ يې په کومو رنګونو ګورو، همداسې يې ژوي او مرغان هم ګوري ؟ آيا انسانان او ژوي نړۍ ته په يوه سترګه ګوري ؟ او آيا دوي له ښکلو منظرو او بېلا بېلو ښکلو او زړه راښکونکو رنګونو څخه يو ډول خوند اخلي ؟
که موږ خپل چاپېريال ته وګورو ، نو په مختلفو ژويو او مرغانو مو سترګې لويږي، دوي ډول ډول رنګونه لري ، مونږ د پتنګانو او شوپرکونو له ښکلو رنګونو خوند اخلو ، د تاووسانو رنګينې او ښکلې بڼکې راته خوښي رابخښي او زړه ته مو آرام ورکوي .
دا چې ژوي په ښکلو منظرو کې بېلا بېل رنګونه ګوري ، او خوند ترې اخلي ، ددې راز په څه کې دي ؟
ځينو پوهانو يوازې د حشراتو رنګونه تر څېړنې لاندې نيولي او هغه يې تحليل کړي . په دې لړ کې هغوي هڅه کړې چې د رنګونو رازونه او ترمنځ يې توپيرونه مالوم او وڅېړي .
همدا راز پوهانو دا هم څېړلې چې حيوانات او مرغان په خپل چاپېريال کې مختلفو رنګونو ته څنګه ګوري او څنګه پرې اغېزې کوي .
چرګه او بنفشه يي رنګ :
په دې برخه کې پوهانو ځينې تجربې ترسره کړي ، دوي د کمان رستم په اوو رنګونو دانې وويشلې او بيا يې د چرګانو مخې ته وشيندلې . په پايله کې پوهانو ته دا روښانه شوه چې چرګانو له هغه ځايه دانې ډېرې خوړلې وې چې د سور ، ژېړ او شين ( زرغون ) رنګونو وړانګې ورباندې لګېدلې وې. دا په داسې حال کې ده چې له هغه ځايه يې دانې کمې خوړلې وې چې د آسماني رنګ وړانګې پرې پرتې وي .د يادونې وړ ده چې ، د بنفشه يي رنګ سيمې ته هيڅ ورنږدې شوي هم نه وې او يوه دانه يې هم ترې نه وه خوړلې . نو مالومه شوه چې چرګان د بنفشه يي رنګ وړانګو ته نه ورنږدې کيږي . او د حيرانتيا خبره خو لا دا ده چې دا په تجربو او څېړنو ثابت حقيقت دي چې د مرغانو لپاره داسې خواړه شتون نه لري چې آسماني رنګ او يا بنفشه يي رنګ ولري .
ليک لېږدوونکې کوترې او زرغون رنګ :
يادونه وشوه چې چرګان هغه ځاي ته نه ورنږدې کيږي چې هلته د بنفشه يي رنګ وړانګې خپرې وي ،دا چې شين رنګ پر ليک لېږدوونکې کوتره څومره اغېزه کوي ، په دې برخه کې پوهانو ځينې تجربې ترسره کړي ، دوي د سليوليد څخه په جوړو شويو عينکو باندې د ليک لېږدوونکې کوترې سترګې وپوښلې ، د يادونې وړ ده چې دا عينکې له مختلفو رنګونو څخه جوړې شوې وې . ددې لپاره چې دا ثابته شي چې آيا رنګونه د کوترو پر سترګو هم اغېزې کوي، او آيا دا کوتره بېرته خپل کور ته راستنېدي شي او که نه ي ، پوهانو د کوترې سترګې څو ځله په مختلفو رنګونو عينکو وپوښلې او په هواء کې يې خوشې کړه .
دوي ته په پاي کې دا ثابته شوه چې هغه عينکې چې ژېړ او سور رنګ يې درلود دکوترې په بېرته راستنېدو کې خنډ ونه ګرځېدې ، کوتره کولي شي چې له دغه دوه رنګونو څخه خپله مخه په څرګنده توګه وويني، خو هغه عينکې چې شين (زرغون ) او آسماني رنګ يې درلود، کوتره يې دېته نه پرېښوده چې خپله مخه وګوري او بېرته کورته راستنه شي، ددې عينکو په اچولو سره ورته هرڅه توره تياره ښکارېده .
د تاووس د ښکلا راز :
د تاووس ښکلا دهغې د بڼکو په مختلفو رنګونو کې ده ، خو پوښتنه داده چې دا رنګونه له کوم ځايه سرچينه اخلي ؟
آيا دا رنګونه له کيمياوي مادو څخه جوړ شوي او که کومه بله سرچينه لري ؟
هغه ښکلي او زړه راښکونکي رنګونه چې مونږ يې د تاووس او نورو مرغانو په بڼکو کې ګورو ، له هوايي پوکڼيو څخه سرچينه اخلي، دا هوايي پوکڼۍ د بڼکو په مختلفو برخو کې ځاي پر ځاي شوي دي .
تاسو به ليدلي وي چې کله رڼا د ښيښې له يوې ټوټې څخه تيريږي ، دا رڼا د کمان رستم اووه رنګونو ته تجزيه کيږي ، دلته هم داسې ده ، کله چې په دې هوايي پوکڼيو د لمر رڼا وغورځېږي او بيا شين ، ژېړ او سور رنګ ته تجزيه شي ،نو زمونږ سترګو ته مختلف رنګونه غبرګوي … الله جل جلاله ډېر ښکلي پيداکوونکي ذات دي ، او يوازې هغه د عبادت او ستاينې وړ دي .
د شاتو مچۍ د بنفشې نه آخوا رنګ پېژني :
د شاتو مچۍ ډېر رنګونه پېژندلي شي، ( ما وراء بنفشه ) يا له بنفشې نه آخوا رنګ هغه رنګ دي چې انسان يې نه شي ليدلي خو د شاتو مچۍ يې پېژندلي شي. د شاتو مچۍ سور رنګ نه شي پېژندلي او تک تور ورته مالوميږي .
آيا پيشوګانې او سپي د رنګونو تمييز کولي شي ؟
تجربو ښودلې چې پيشوګانې او سپي د رنګونو تمييز نه شي کولي .
آيا بيزوګان ( شادي )رنګونه پېژندلي شي ؟
تجربو ښودلې چې بيزو يا شادي د رنګونو تمييز کولي شي ، په دې لړ کې پوهانو ځينې تجربې ترسره کړې ، ساينس پوهانو په يوه زېرمتون کې خواړه کېښودل او په يوه ځانګړي رنګ يې دا زېرمتون رنګ کړ او بيا يې ورته بيزو ورخوشې کړه‎، په پاي کې پوهانو ته ثابته شوه چې بيزوګانې هغو زېرمتونونو ته نه ورتللې چې دهغې رنګ سره اشنا نه وې ، بلکې هغو زېرمتونونو ته ډېرې تللې چې دهغې رنګ سره بلدې وې .
آيا د سره رنګ ټوټه جنګي غوايان راپاروي ؟
پوهان په دې باور دي چې ډېري تي لرونکي ژوي د رنګونو تمييز نه شي کولي ، دوي په دې اند دي چې يوازې سره ټوټه لکه څنګه چې خلک په دې باور دي د جنګي غوايي په راپارولو کې رول نه لري ، بلکې دهغه مخې ته چې هر رنګه ټوټه وخوځول شي ، د غوايي پام ځان ته وراړوي او راپاريږي .
دا چې ډېري تي لرونکي ژوي د رنګونو تمييز نه شي کولي، دا دهغوي د ژوند کولو طريقې پورې اړه لري ، ځکه ډېري ژوي لکه زمريان او وحشي غواګانې او داسې نور ژوي د شپې لخوا په تياره کې ښکار کوي ، او همدا لامل دي چې ډېري تي لرونکي ژوي د رنګونو تمييز هم نه شي کولي .