لیکنه: پوهیالی سېد اصغر هاشمي

په نړۍ کې د هر شي په پیداپښت کې د الله تعالی لوی حکمتونه پراته دي. که سترګې وغړوو ډېر لوړ او ټیټ څیزونه به وګورو او د فکري شخوند وهووروسته دې نتیجې ته رسېږو چې د ځینو شیانو په لوړوالي او دځینو شیانو په ټیټوالي کې د څښتن تعالی قدرتونه پراته دي.
ځینې لوړ شیان د ارزښت وړ دي او ځینې ټیټ شیان د ستایلو وړ دي.لکه: اسمان ډېر لوړ دی، بارانونه ورنه کېږي، مځکې خړوبوي، غلې، دانې، میوې اوګلان د همدې بارانونو برکت دی. د همدې بارانونوبرکت دی، چې سیندونه او بحرونه لرو او ډېر حیوانات مو په همدې اوبو کې ژوند کوي، یعنې د ډېرو حیواناتو د ژوند اصلي ټاټوبی او کور په اوبو کې دی.
په همدې بحرونو کې د مرغلرو پیدایښت هم د اوبو برکت دی او اوبه د انسانانو د ژوندیو مهم ضرورت هم دی.
د سپوږمۍ راختل او راپریوتل، د لمر پیدا کېدل او فنا کېدل په اسمان کې دي، همدغه اسمان دی چې ځمکه یې د انسانانو په خدمت کې کړې ده.
که بارانونه نه وي، لمر نه وي،سپوږمۍ نه وي، بادونه نه وي، وریځ نه وي او داسې نور …. نو مځکه به هېڅکله د انسانانو، حیواناتو، او نباتاتو لپاره د ژوند ځای نه وای.
سره له دې چې مځکه ټیټه ده، خو د اسمان برکت دی، چې مځکې باندې ژوند کېږي.
د ځینو شیانو په ټیټ والي کې لوی حکمت پروت وي او له لوړوالي یې ټیټ والي د خورا اهمیت وړ وي.
که یوه لوړه ماڼۍ په نظر کې ونیسو، د همدې ماڼۍ د لوړ والي ټول قوت او استحکام په تهداب کې دی، دلته دی چې د ماڼۍ له لوړوالي نه یې ټیټ والی مهم دی.
د همدې تهداب برکت دی چې ټوله ماڼۍ پرې ولاړه او محکمه ده. بادونه، بارانونه، زلزلې او نور طبیعي افتونه ورته تاوان نه شي رسولای.
انسانان هم لوړه او ټيټه برخه یا نقطه لري، لوړه څوکه یې د سر ده او ټيټه یې د پښو ده.
د انسان لوړوالی ډېر مهم دی، ککره ده چې د ټول بدن رهنمایې کوي، د ښه او بدو کارونو لارښونه همدا ککره او په ککرې مغز کوي.
د انسان مغز او فکر دی، چې په ټول بدن واکمني کوي او د بدن اعضاویې یې فرمانبرداري کوي.
د بدن د ټولو اعضاوو( سترکې، غوږونه، لاسونه، پښې او داسې نورو) د ښه کارونو اصلي او حقیقي لامل د انسان ښه مغز او فکر دی. د همدې اعضاوو د بدو کارونو لامل بد مغز او بد فکر دی.
د انسان ټول داخلي جوړښت د فکر او عقل سره نېغ په نېغه اړیکه لري او د ښه فکر او عقل نتیجه ده، چې یو انسان له خپل داخلي جوړښت( احساسات، جذبات، وجدان، اخلاق، انسانیت، سړیتوب او ټول انساني ښېګڼو) نه ښه استفاده کوي.
که په لاسونو د خیر کارونه کوو، یا سترګې ګناه ته نه پریږو، په غوږونو غیبت نه اورو او قرانکریم اورو، په ژبه درواغ نه وایو، په پښو بدو ځایونو ته نه ځو او د انسانیت ټولې اسلامې او انساني ښېګڼې لرو، اصلي او حقیقي لارښوونه یې له فکر څخه کېږي، چې د انسان د فکر او پوهې سره مستقیمه اړیکه لري.
د انسان لوړوالی هم لکه د اسمان لوړوالی ډېر مهم دی، اسمان که ځمکه خپله تابع کوي. یو بافکره او پوه انسان هم خپل ټول بدن تابع کولای شي او هېڅکله یې سرکشي ته نه پریږدي.
فکر او عقل چې بې لارې شو، ټول بدن خراب کارونه کوي او له داسې انسانانو بیا د خير او ښېګڼې طمع او امید نه شو کولای.
فکري قوت انسان ته ډېره پیاوړتیا ورکوي او دغه قوت د نړۍ له ټولو قوتونو ځینې بهتره دی او دغه فکري قوت په علم او پوهې لاس ته راځي.
دلته اکثره خلک پوهه او علم نه لري، نو له همدې امله دوی ښه فکر نه لري او نه شي کولای چې په ټولنې کې ښه کارونه او خدمتونه وکړي.
فکر او عقل د بدن بادشاه دی، ښه فکر او عقل ښه مشري کولای شي او بد عقل او فکر بده مشره کوي.
فکري قوت او ځواکمنتیا له انساني ټولو قوتونو ځینې بهتره ده، د فکر قوت د انسان نور بدن ته هم قوت ورکوي.
ځینې ملکونه د هغو ککرو(فکر، عقل او پوهې) درلودونکي څښتنان ډېر لري، چې موږ او تاسې ورته احتیاجه او محتاجه یو.
ککرې خو د نړۍ ټول انسانان لري، خو په ککرو او سرونو کې مغز او فکر مهم دی.
ډېرې (زیاتې) بې مغزه او بې فکره ککرې مهمې نه دي، بلکې په ډېرو ککرو کې هغه ککرې او سرونه مهم دي، چې مغز او فکر یې پیاوړی وي.
په نړۍ کې په هغو ککرو حساب کېږي، چې فکر او عقل یې د کار وي او د هغو سرونو احترام نشته، چې فکر او عقل نه لري.
تاسو هم د هغو ککرو او سرونو احترام وکړئ، چې د لوړوالي حق یې ادا کړی دی او بدن یې خپل تابع کړی دی.
لکه څرنګه چې د اسمان لوړوالی د ځمکې لپاره مهم دی، دغه شان د انسان لوړوالی هم په فکر او عقل کې دی او د نور بدن لپاره مهم دی.
د فکر قوت دی، چې له انسانه پیاوړی انسان جوړوي او فکري ضعف دی چې انسان کمزوری کوي.