لیکنه: هارون سمون
د کرکټرایزشن ارواپوهینز اړخ لوی مبحث دی، موږ یې دلته ضمني راخلو او هڅه کوو د ساده بېلګو په ترڅ کې یې بیان کړو. دغه ادلون بدلون په دوه ډوله دی، چې ظاهري او دروني بدلون ورته ویلای شو، ظاهري بدلون دې ته وايي، چې یو کرکټر ظاهراً تغیر شي، کله کله دروني بدلون د ظاهري بدلون لامل ګرځي او کله ناکله بهرني حوادث، د بېلګې په توګه د یوه کرکټر مخ د اورلګېدنې په پېښه کې وسوځي اوپه یوه بله بڼه راڅرګند شي، دې ته ظاهري بدلون وایي، خو لامل به یې په داستان کې ښکاره وي، پدې بحث کې به د کرکټر په اروايي بدولون تمرکز وشي.
ارستو ساده پلاټ هغه ته وايي، چې کرکټر یې فکري ثبات ولري، غوټه پلاټ هغه ته وايي، چې د تحول او انکشاف په نتیجه کې کرکټر بدلون وکړي، دلته تحول او انکشاف لوی قید او شرط دی، پرته له قوي علته انسان بدلون نه کوي، ځکه بدلون زیاتره نا ارادي دی، د بېلګې په توګه یو جنجالي کرکټر چې ټوله کورنۍ، حتی د هغه اړوند ټولنه له ده څخه په امن نده، له واده کولو وروسته په یو نېک او مهربان انسان واوړي دا لامل منطقي دی، ځکه چې واده کول د ځینو انسانو په فکر، چلنلارو، اخلاقو او شخصیت کې بدلون راوستلای شي.
یو کس پېژنم هغه به تل غوږۍ په غوږ کړې وې، پس قات بوټ به یې پښو کول، خلکو د هغه په اړه داسې ذهنیت درلود چې یو بې بندباره او لوچک شخص دی، نه به یې له چا سره اړیکه کوله، او نه یې چاته سلام کولو، هغه د یوه همسایه له لارې له تبلیغیانو سره اړیکه پیدا کړه، ورو ورو یې تبلیغ ته تمایل وښود له تبلیغیانو سره یې ناسته ولاړه ورځ په ورځ زیاتېده، د ده ظاهر او باطن دواړه ورسره بدلېدل، په یو نیم کال کې د هغه شخصیت بکل واوښت ږیره یې پرېښوده، د حج تصمیم یې ونیو، اوږده اوږده کالي به یې اغوستل مانا دا چې ځوان پوره تبلغی شو پدې توګه ویلای شو چې د یوې اېډيالوژي د بدلون لپاره دا رنګې علتونه منطقي دي، د داستان کرکټر هم باید په سیسټماټیک ډول د تحول له لارې بدلون وکړي.
د بېنټز پلېګمن په نوم یوه بهرنۍ لکیوال لیکي: ” فکر وکړئ داسې کیسه کاږئ: ټام له خپل پلار او مور سره لانجه کوي او له کوره تښتي. ځينې پېښې ورته کېږي ـ هغه له ترخو حقیقتونو سره مخ کوي او دې ته اړ کېږي، چې کورته ستون شي، دلته په لنډ ډول ویلای شو، چې د کیسې لیکلو لپاره یوه کلي طرحه شته (پیل، سټه او پایله) له مور او پلار سره د ټام لانجه هم موږ له یو ټکر سره مخ کوي. دا د کیسې بېخ بنیاد (بنسټ) دی، چې له مخې یې تاسو د خپلې کیسې جوړښت ته بڼه (شکل) ورکولای شئ. څه چې له تښتې وروسته ټام ته پېښېږي، د کیسې هغه برخه ده چې تاسو یې باید په ذهن کې وروزئ، او وده ورکړئ. له دې هر څه سره سره کېدای شي تاسو د یوه لیکوال په توګه ونه پوهېږئ، چې په ریښتیا ټام ته څه پېښ شوي ول. لا هم شونې ده د هغه له ستنېدا وروسته مو په دې اړه څه اورېدلي وي او پرې پوهېدلي یاست. ممکن پرېکړه وکړئ، چې ترخو حقیقیتونو سره ټام د مخامخ کېدا د طرحې پر ځای د هغه لپاره له خونې بهر داسې تجربې جوړې او وکاږئ، چې په سفر کې ساده توب او ناداني پرېږدي. کله چې کورته ستنېږي هوښیا او یو مخ بدل شوی وي، هر څه ته په نوي نظر ګوري له مور او پلار سربېره له خپلوانو سره یې هم چلند بدل شوی وي د چا خبره د خپل وطن سپي ته هم په درنه سترګه ګوري” (۴: ۱۴)
زموږ په ټولنه کې هم د هغو ځوانانو په اړه دا خبره “پلاني تر اوسه مسافري نده کړې” عامه ده. ځوانه طبقه چې د ځوانۍ په تازه مرحله کې له هر څه بې پروا وي، ځينې خو سم یاغي باغي وي، ځوانۍ ته له رسېدو سره سم د موروپلار، وروڼو، خویندو په وړاندې بېل چلند خپل کړي، خو کله چې مسافري وکړي په چلنلارو او شخصیت کې یې بدلون راشي، که چېرې زموږ دې داستان کرکټر یو نوی ځوان وي د ځوانۍ په هوا هوس کې ډوب وي، به عمومي توګه په کلو کې د نوو ځوانانو په اړه دا ډول خبرې عامې دي “پلانی اوس ځمکې ته وایې چې ته رهي شه” یا د پاخه عمر لرونکي کسان ځوانانو ته د کنایې په شکل مثال ورکوي، چې کله چرګ لمړی ازان وکړي، او بیا په بام باندې ګرځي نو ورو ورو پل اخلي تر څو بام ونه لوېږي. که کرکټر د خپلې سیمې له محدودې بهر نه وي وتلی او موږ په داستان کې میاشتې میاشتې مسافري ورباندې وکړو بیا یې بېرته په سیمه کې د یو بدل شوي شخصیت په توګه راڅرګند کړو طبعاً چې لوستونکو ته به دا بدلون منطقي وي، ځکه د مسافرۍ تجربه خلکو ته د منلو وړ ده، که چېرې موږ پدې سفر کې کرکټر له شدید کشمکش سره مخ هم نه کړو یانې د عیني تجربو پر بنسټ که د دروني تغیر استدلال څرګند هم نه وي زموږ دې د استان لوستونکي یې بدلون راسره مني.
د (Goosebumps) په نوم د هیولاګانو (افسانوي حیواناتو) یو کولمبیایي فلم مې کاته، په فلم کې ډول ډول هیولاګان پر یوه ښار باندې حمله کوي، لمړي په یوه کوټه کې په خارق العاده توګه یو Anthropoid (ګوریلا/ انسان ته ورته عظیم الجثه بیزو) را پیدا کېږي، غواړي دوه هلکان او یوه نجلۍ وخوري، خو یو کس د یو ډول وسلې په توګه ګوریلا بې سده کوي او دوی ژغوري، ورپسې په موټر کې فرار کوي، په لاره کې د غټ ملخ په څیر هیولا سره مخ کېږي، حمله ورباندې کوي، له ډېرو هڅو وروستو د دوی موټر ته هیولا نږدې کېږي، دوی له موټر څخه کوزېږي، یو ځای پټېږي، هیولا راځي، موټر له منځه وړي ټوټې ټوټې یې کوي، دوی یوې فروشګا ته ننوځي، په همدې کې د فروشګاه په منځ کې Werewolf(ګرګین/ د هغه افسانې شخص چې په لېوه غوندې موجود اوښتی وي) راپیدا کېږي، دوی یې ویني، ورڅخه پټېږي، ځينې له وهم او ډار څخه ژاړي، وجودونه یې لړزه کوي؛ خو یو کس اسپېرې را اخلي استعمالوي یې، بل ورته وایي دا څه کوې؟ دی وایي بل ځای ممکن بیا پیدا نشي، دا ډول بدلون د کرکټر په عدم ثبات باندې دلالت کوي، دوی ښه پوهېدل، چې ممکن هیولا یې ووژني، ځکه مخکې هیولاګان پر یوه نایټ کلب حمله کوي، سم نیم انسانان وژني، خو دوی د هیولاګانو له حملې خبر وي، له نایټ کلب جوړ راوځي، دا ددې ښکارندویي کوي، چې د نایټ کلب پېښې په هغه کس کوم چې اسپېرې استعمالوي، هېڅ تأثر ندی ښندلی. بلاخره په فروشګا کې د هیولا پام دوی ته اوړي ورپسې راځي دوی یو ځای ننوځي یوه دروازه ټينګوي هیولا راځي دروازه هیسته غورځوي دوی پسې اخلي هیولا دوی ته نږدې کېږي غواړي چې ویې خوري، خو یو موټر راځي هیولا وهي او هغه پر یوه کثافت غوندې کانتین کې لوېږي، له موټر ښځه راکوزېږي له دوی سره ستړي مشي کوي، د هیولا په اړه یوازې ښځه دومره وایي: “لکچې ومې وژله” دوی عادي محاورې ته دوام ورکوي، خاندي هم دا په داسې حال کې په دوی دری څلور مرګونه تېر شوي دي، په یوه وحشتناک هدیره غوندې ځای کې روان وي، مخکې یو ډارونکی غږ هم اوري، د دوی تر منځ ډيالوک کې یو کرکټر په خپلو خبرو کې خاندي، ته به وایې، چې هېڅ پېښه نده تېره شوې، په دوی سم مرګ تېر شي، خو ډېر ژر عادي حالت ته راوګرځي، یو کرکټر خو څو ځله خاندي، که څه هم فلم ډېر رومانتیک و، فکر کوم په سوریالېزم پورې به اړوند و، یانې له تعقل څخه په هخوا موضوعاتو څرخېدو خو د کرکټرونو دا حالت پکې د زغملو نه وو، مانا دا چې دوی ژر پکې بدلېدل رابدلېدل، په حقیقي ژوند کې که موږ له کومې ډارونکې پېښې او حادثې سره مخ شو ممکن یوه ورځ مو په روح روان اغېز وکړي، د عاطفي اړیکو له مخې انسانان ټول یو شان دي، که په یوچا مرګ تېر شي، په همغه شېبه نه خاندي، خو پدې فلم کې کرکټرونو هېڅ ثبات نه درلود او فلم همدې بېخونده کړی و. له کرکټرونو داسې توقع نه کېده، لکه دوی چې لوبېدلي وو. که د فلم هیولایي کرکټرایزشن تخیلي وو خو انسانان د حقیقي انسانانو له زاویې پکې لوبېدلي وو دوی باید طبیعي لوبېدلي وای.